Op vrijdag 1 december is het Wereld AIDS Dag: een warme oproep tot solidariteit voor mensen die leven met hiv. In België leven bijna 20.000 mensen met hiv en worden er elk jaar ongeveer 780 nieuwe diagnoses gesteld. Maar wat is hiv nu juist? Is er een verschil met AIDS? Hoe wordt hiv overgedragen? Onderzoekers Thessa Laeremans en Sabine den Roover van de onderzoeksgroep Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy (NAVI) lichten dit toe.
In de volksmond worden AIDS en hiv vaak onterecht door elkaar gebruikt, maar wat is nu juist het verschil? AIDS is de Engelse afkorting voor “verworven immuundeficiëntiesyndroom” en wordt veroorzaakt door het “humaan immuundeficiëntie virus” (hiv). Dit betekent dat, in afwezigheid van medicatie, het virus geleidelijk aan je immuunsysteem aantast. De fase waarin je afweersysteem dermate verzwakt is dat je er ziek van wordt, wordt het AIDS-stadium genoemd. Hoewel AIDS dus een mogelijk gevolg is van een hiv-infectie, leidt niet elke hiv-infectie tot AIDS. Hiv dringt het lichaam meestal binnen door onbeschermd seksueel contact of via besmet bloed (bijvoorbeeld via besmette naalden).
“Hiv-remmers hebben er dus voor gezorgd dat hiv is geëvolueerd van een levensbedreigende ziekte naar een chronische ziekte waarbij de levensverwachting van mensen die leven met hiv in de lijn ligt van een niet-geïnfecteerde persoon.”
Wanneer een ziekteverwekker binnendringt, komen normaal gezien verschillende stoffen en cellen in het lichaam in actie die de strijd met de ziekteverwekker aangaan. Bij hiv is dat enigszins anders… Het virus valt namelijk bepaalde cellen van het afweersysteem aan waardoor we ons minder goed tegen hiv kunnen verdedigen. Je afweersysteem bestaat voornamelijk uit witte bloedcellen, waaronder de zogenaamde CD4 T cellen die het belangrijkste doelwit van hiv vormen. Eens het virus zich in de CD4 T cellen nestelt, kan het zichzelf vermenigvuldigen en vervolgens andere cellen infecteren. De geïnfecteerde cellen zullen afsterven waardoor het afweersysteem steeds minder goed zal werken.
Een hiv-infectie verloopt in verschillende fases. Hiv-remmers hebben er dus voor gezorgd dat hiv is geëvolueerd van een levensbedreigende ziekte naar een chronische ziekte waarbij de levensverwachting van mensen die leven met hiv in de lijn ligt van een niet-geïnfecteerde persoon. In deze fase is de hoeveelheid virus in het lichaam zeer hoog en ben je bijgevolg zeer besmettelijk. Vervolgens kan je maanden tot zelfs jaren klachtenvrij zijn omdat het afweersysteem tegen het virus aan het vechten is. Ondertussen verspreidt het virus zich verder in je lichaam, en wordt je immuunsysteem alsmaar zwakker (chronische fase) waardoor je vaak last krijgt van infecties zoals bijvoorbeeld diarree, gordelroos, schimmelinfecties in de slokdarm of de mond. Wanneer je immuunsysteem helemaal wordt lamgelegd en je dus in het AIDS-stadium terecht komt, kunnen banale infecties zoals een schimmelinfectie of een verkoudheid, levensbedreigend worden.
“Daarom moeten mensen die leven met hiv deze medicatie levenslang innemen. Als ze zouden stoppen, zal het virus zich terug volop kunnen vermenigvuldigen en het afweersysteem verder vernietigen.”
Gelukkig bestaan er tegenwoordig goede hiv-remmers die enerzijds de vermenigvuldiging van het virus kunnen afremmen en anderzijds ook de verspreiding van het virus tegengaan. Mensen met hiv die trouw hun therapie nemen, ontwikkelen daarom haast nooit AIDS. Bovendien is bij dagelijkse correcte inname van deze hiv-remmers de hoeveelheid virus in het lichaam extreem laag. Dit betekent ook dat ze het virus ook niet meer kunnen overdragen naar anderen (niet detecteerbaar = niet overdraagbaar). Hiv-remmers hebben er dus voor gezorgd dat hiv is geëvolueerd van een levensbedreigende ziekte naar een chronische ziekte waarbij de levensverwachting van mensen die leven met hiv in de lijn ligt van een niet-geïnfecteerde persoon. Deze hiv-remmers zorgen echter niet voor een genezing aangezien hiv zich in de geïnfecteerde cellen in een ‘slaaptoestand’ bevindt en een zogenaamd ‘reservoir’ vormt. Dit reservoir wordt niet herkend door ons immuunsysteem of de hiv-remmers. Wanneer mensen met hiv plots stoppen met hun behandeling, dan kan het virus in het reservoir zich opnieuw vermenigvuldigen en het afweersysteem opnieuw vernietigen. Daarom moeten mensen die leven met hiv deze medicatie levenslang innemen. Als ze zouden stoppen, zal het virus zich terug volop kunnen vermenigvuldigen en het afweersysteem verder vernietigen.
Wetenschappers en clinici aan de VUB en het UZ Brussel slaan de handen in elkaar om nieuwe therapieën te ontwikkelen tegen hiv. Zo proberen ze het afweersysteem van hiv geïnfecteerde individuen te versterken zodat het zich beter richttegen het virus waardoor deze mensen geen dagelijkse hiv-remmers meer moeten innemen. Reeds lang voor de COVID-19 vaccins werden ontwikkeld hebben wij geprobeerd om vaccins te ontwikkelen op basis van mRNA. Sabine den Roover bouwt verder op dit onderzoek en gaat na of dit ondertussen alom bekende vaccin kan worden geoptimaliseerd in de strijd tegen hiv. Thessa Laeremans probeert een speciaal type witte bloedcel, de “natural killer” cel, zodanig te programmeren dat ze CD4 T cellen die slapende virus bevatten kunnen doden.
Dr. Thessa Laeremans
Postdoctoraal onderzoeker
Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy onderzoeksgroep
Thessa volgde een opleiding biomedische wetenschappen aan de Katholieke Universiteit Leuven en behaalde recent haar doctoraat in de Farmaceutische Wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Tijdens dit doctoraat bestudeerde ze de rol van een bepaald celtype in ons afweersysteem, de zogenaamde ‘natural killer’ cellen, in de strijd tegen hiv. Momenteel zet ze dit onderzoek verder als postdoctoraal onderzoeker.
Sabine den Roover
Doctoraatsstudente
Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy onderzoeksgroep
Sabine is een apotheker met een passie voor immunologie. Sinds 2020 doctoreert zij aan de VUB bij de onderzoeksgroep NAVI (Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy) waarin ze zelf-replicerende mRNA vaccin onderzoekt als een nieuwe benadering voor HIV-therapie.
