Antibiotic Awareness week: Daling van het antibioticagebruik van 39% naar 14% bij COVID-19 patiënten door inspanningen van het AST

Meer dan 35.000 mensen sterven jaarlijks aan antimicrobieel resistente infecties in de Europese Unie, volgens een recent rapport van het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC). In België is dat zowat 2 per dag. In het UZ Brussel waakt het Antibiotic Stewardship Team (AST) over verantwoord antibioticagebruik. Zo zijn ze erin geslaagd om tijdens de coronapandemie het antibioticagebruik bij COVID-19 patiënten opgenomen in het UZ Brussel te doen dalen van 39% naar 14%. Maar er blijft werk aan de winkel, want een groot deel van de voorgeschreven antibiotica bleek achteraf gezien onnodig.

Antimicrobiële resistentie betekent dat steeds meer bacteriën zich aanpassen aan antibiotica en er resistent voor worden. Als de huidige trend zich zo doorzet zou in 2050 antibioticaresistentie de eerste doodsoorzaak kunnen worden, voor hart- en vaatziekten en kanker, zo voorspelt de World Health Organisation.

Het UZ Brussel draagt verantwoord antibioticagebruik hoog in het vaandel en doet dat onder meer via het Antibiotic Stewardship Team (AST). Dat team, dat bestaat uit infectiologen, microbiologen en ziekenhuisapothekers, zet zich dagdagelijks in om rationeel antibioticumgebruik te promoten en onnodig antibioticumgebruik tegen te gaan.

Antibioticagebruik: onderzoek en praktijk tijdens de coronacrisis

In het kader van de COVID-19 pandemie, maar ook de wereldwijde antimicrobiële resistentieproblematiek, voerden onderzoekers van de dienst Infectiologie in het UZ Brussel onderzoek uit naar antibioticum (over)gebruik bij gehospitaliseerde COVID-19 patiënten.

Onder meer dankzij de inspanningen van het AST daalde het antibioticumgebruik bij COVID-19 patiënten van 39% tijdens de eerste coronagolf naar 14% tijdens de tweede golf (van de patiënten die minimum 1 antibioticum kregen). Onder meer leeftijd, verhoging van ontstekingswaarden in het bloed en de aanwezigheid van bepaalde comorbiditeiten bleken gelinkt te zijn met een verhoogde kans op het voorschrijven van een antibioticum. Desondanks bleek ongeveer de helft van de antibioticumvoorschriften achteraf ‘onnodig’. Van alle antibiotica voorgeschreven voor een vermoeden van urineweginfectie bij COVID-19 patiënten, bleek 62% niet nodig.

De stijging in antibioticagebruik kan onder andere verklaard worden door het feit dat symptomen en tekens van COVID-19 soms erg lijken op deze van een bacteriële infectie. Bovendien schoten veel artsen uit andere specialiteiten, met weinig of geen ervaring in het behandelen van dit type aandoeningen, te hulp op de COVID-19 afdelingen (zoals oogartsen, keel-neus-oor artsen, radiologen…). De kans op onnodig antibioticumgebruik steeg met een factor 34 bij deze artsen, in vergelijking met artsen met ervaring in infectieziekten.

Ondanks de persisterende inspanningen van de AST’s tijdens de COVID-19 pandemie, werd de werking van deze teams in de meeste ziekenhuizen afgebouwd, wegens de nood aan extra handen. Dit kan een andere verklaring zijn voor een (tijdelijke) stijging van (irrationeel) antibioticumgebruik.

Het UZ Brussel AST blijft inzetten op sensibilisering

Bovenop de acute uitbraken die we de laatste jaren kennen, sluipt de pandemie van antimicrobiële resistentie gestaag verder. Goed werkende AST’s, bovenop structurele nationale en internationale beleidsmaatregelen en een intensievere opleiding van artsen en studenten, zijn essentieel voor de aanpak van dit wereldwijd probleem.

Dr. Johan Van Laethem, infectioloog: “Het UZ Brussel AST blijft inzetten op ‘handshake stewardship’, waarbij in dialoog wordt gegaan met de individuele voorschrijvers op de verschillende diensten. Richtlijnen worden aangepast volgens de laatste wetenschappelijke evidentie, en toegepast volgens de regels van verantwoord antibioticumgebruik. Het team zet meer dan ooit in op de opleiding van studenten en assistenten, waardoor deze op hun beurt ‘antibiotic guardians’ worden. In de nabije toekomst zal een aangepast informaticasysteem ons bovendien toelaten om de voorschrijver een ‘duwtje in de rug’ te geven bij het voorschrijven van het juiste antibioticum voor een correcte indicatie en dosering en voor een zo kort mogelijke (maar effectieve) duurtijd.”

Het AST van het UZ Brussel telt bovendien binnenkort ook een ‘dedicated’ AST-verpleegkundige, wat eerder uitzonderlijk is in de ziekenhuiswereld. Bovendien zal het team nauwer samenwerken met zorgverleners in de eerste lijn om dit probleem gezamenlijk aan te pakken, en adviesvragen of doorverwijzingen te faciliteren.